Roszczenie o zachowek przysługuje spadkobiercom ustawowym, nieuwzględnionym w testamencie. Przysługuje niezależnie od woli zmarłego, a często nawet wbrew niej. Ile wynosi zachowek i jak się o niego ubiegać?

Roszczenie o zachowek – co to jest?

Spadkodawca ma prawo przekazać swój majątek jakiejkolwiek osobie, instytucji czy gminie, niezależnie od woli członków rodziny. Spadkobierca ustawowy pominięty w testamencie, może ubiegać o zachowek. Co do zasady jest to ½ wartości udziału, który przysługiwałby na mocy dziedziczenia ustawowego. Roszczenie o zachowek ma więc zastosowanie, gdy zmarły pozostawił po sobie testament.

Komu przysługuje zachowek?

Prawo spadkowe ściśle określa podmioty, którym przysługuje roszczenie o zachowek. Roszczenie o zachowek przysługuje zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do dziedziczenia z mocy ustawy. Zachowek nie przysługuje natomiast rodzeństwu zmarłego ani osobom z najbliższego otoczenia, nawet jeśli pomagały one zaspokajać podstawowe potrzeby życiowe.

Przykład 1:

Stanisław zapisał w testamencie swojej córce dom, nie uwzględnił w nim z niewiadomych przyczyn natomiast syna. Pomimo tej sytuacji syn ma prawo ubiegać się o zachowek.

Przykład 2:

Jadwiga przed laty sporządziła testament, w którym powołała do dziedziczenia wyłącznie swoją siostrę. Pod koniec życia opiekowała się nią jednak sąsiadka, która przyczyniała się do zaspokajania podstawowych potrzeb, takich jak spożywanie posiłków czy korzystanie z toalety. Ze względu na to, że w trybie ustawowym nie zostałaby powołana do dziedziczenia, nie przysługuje jej zachowek.

Roszczenie o zachowek – ile wynosi?

Odpowiedź na pytanie, ile wynosi zachowek, zależy od statusu prawnego osoby wyłączonej z dziedziczenia testamentowego. Co do zasady jest to 50% wartości udziału spadku, który przysługiwałby w przypadku dziedziczenia ustawowego. Natomiast osobom trwale niezdolnym do pracy i małoletnim przysługuje ⅔ wartości udziału spadku. 

Jak obliczyć?

Chcąc ustalić, ile wynosi zachowek, należy poznać mechanizm dziedziczenia ustawowego. W pierwszej kolejności określamy ilość osób, które zostałyby powołane do dziedziczenia, gdyby zmarły nie pozostawił po sobie testamentu. Następnie określamy wartość całego spadku.

Przykład:

Anna zapisała w testamencie cały swój majątek mężowi, pominęła natomiast 2 synów. Wartość spadku oszacowano na 300 000 zł. Liczba spadkobierców wynosi 3 (mąż i synowie), a udział każdego z nich to ⅓. Zatem zachowek będzie wynosił 50 000 zł (300 000 do podziału na trzech daje 100 000 zł, a ½ z tego to 50 000 zł).

Problem w kontekście tego, ile wynosi zachowek po rodzicach, jest jednak znacznie szerszy. Powyższa sytuacja dotyczy rodziny, w której nie doszło do przekazania za życia majątku na przykład w formie darowizny. Tymczasem wartość zachowku zależy od wielu czynników, dlatego kwota, jaką otrzymają poszczególni spadkobiercy, może być różna. Dla pewności warto skonsultować się z prawnikiem.

Roszczenie o zachowek a darowizna

Wiele osób błędnie uważa, że sposobem na ominięcie obowiązku zapłaty zachowku jest darowizna. Najczęściej dotyczy ona wartościowych składników majątku, takich jak nieruchomości, samochody, środki pieniężne. Darowizna a zachowek to szeroki temat, jednak w dużym skrócie można powiedzieć, że jej wartość najczęściej doliczamy do wartości spadku podczas ustalania kwoty zachowku. Istnieją sposoby, aby zgodnie z prawem uniknąć zapłaty zachowku, ale z pewnością nie należy do nich darowizna.

Jak ubiegać się o zachowek?

Spadkobierca ma obowiązek świadczenia pieniężnego tylko w przypadku, gdy osoba uprawniona zwróci się z wyraźnym żądaniem. Jak ubiegać się o zachowek? Można to zrobić na dwa sposoby poprzez:

• pisemne wezwanie do zapłaty, w którym wskazuje się wysokość zachowku i podstawę prawną wypłaty,
• skierowanie sprawy na drogę sądową, sporządzając pozew o zapłatę zachowku.

Roszczenie z tego tytułu przedawnia się z upływem 5 lat. Powództwa wniesione po tym terminie nie będą uwzględnione z uwagi na przedawnienie roszczeń.

Testament a roszczenie o zachowek

Co zrobić, gdy rodzic nie uwzględnił dziecka w testamencie? W większości przypadków potencjalny spadkobierca może ubiegać się o zachowek, jednak w pierwszej kolejności należy ustalić, czy nie został on wydziedziczony. Następnie spadkobierca powinien podjąć stosowne kroki prawne, ponieważ zachowek nie jest wypłacany automatycznie, z mocy ustawy. Co ważne, możesz ubiegać się wyłącznie o środki pieniężne, a nie o dobra ruchome i nieruchomości.

Długi spadkowe

Spadkobierca może pozostawić po sobie nie tylko majątek, lecz także długi. Do ich spłacania zobowiązani są spadkobiercy, którzy przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub wprost. O tym, czym jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza dowiesz się z tego artykułu. Obowiązek zaspokojenia wierzycieli nie dotyczy natomiast osób, które otrzymają zachowek. Warto przy tym pamiętać, że długi spadkowe obniżają wartość spadku, od którego liczymy zachowek. Dlatego też, jeśli przewyższają one wartość majątku, nie będzie on należny.

Sprawy spadkowe, w tym możliwość ubiegania się o zachowek, budzą wątpliwości natury prawnej. Na początek trzeba ustalić, czy zachowek przysługuje, a jeśli tak, to jaka będzie jego wartość. Pomoże w tym prawnik posiadający doświadczenie w prawie spadkowym. Niezbędna jest bowiem analiza stanu faktycznego pod kątem obowiązujących przepisów.

Powyższa treść ma charakter wyłącznie edukacyjny i nie stanowi porady prawnej, opinii prawnej i nie może być podstawą do samodzielnego podejmowania jakichkolwiek decyzji. Należy pamiętać, iż  publikowane informacje nie odnoszą się do konkretnej sytuacji. Stosowanie danych przepisów prawnych może znacznie różnić się w zależności od konkretnego stanu faktycznego. Powyższa treść nie zastępuje profesjonalnych usług prawnych. Pomiędzy autorem niniejszej treści a jej odbiorcą nie powstaje relacja klient – radca prawny. W celu uzyskania indywidualnej porady prawnej, przed podjęciem jakiejkolwiek czynności lub działania, zapraszam do kontaktu telefonicznego lub mailowego.

Stan prawny na dzień: 03.01.2025 r.